اما متأسفانه با گذشت زمان و گسترش مذهب تشیع،این مراسم عزاداری به‌ پاره‌ای از آداب و رسوم قومی و ملی و سلایق فردی و جمعی از جمله قمه‌زنی ممزوج شد که خود می‌تواند مانعی برای درک مناسب پیام عاشورا باشد.

مرکز مطالعات و پاسخگویی به شبهات حوزه علمیه قم با بیان اینکه مدعیان قمه زنی برای اثبات جواز قمه زنی خود به دلایلی استدلال می کنند،به نقد بررسی این دلایل پرداخته است که در ادامه می‌آید:

نقد ادله قائلین به جواز قمه‌زنی

1.افسانه سر به محمل کوبیدن حضرت زینب(س):

قمه زنان به این روایت دروغ استناد کرده و می‌گویند:اگر قمه‌زنی و سر شکافتن در عاشورا و عزای سیدالشهدا جایز نیست، پس چرا حضرت زینب(س) سرش را به چوب محمل کوفت و سر و صورت خود را آغشته به خون کرد.

اصل ماجرا چنین است که فردی به نام «مسلم جصاص(گچکار)» نقل می‌کند:به هنگامی که در حال بازسازی دروازه اصلی شهر کوفه بوده هیاهویی می‌شنود و به سمت هیاهو حرکت کرده و می‌بیند که اسرای واقعه عاشورا در کجاوه بودند و در این هنگام سر بریده امام حسین(ع)را بالای نیزه بردند که حضرت زینب با مشاهده سر بریده برادر،سر خود را از فرط ناراحتی به چوب محمل می‌کوبد،چنانچه خون از زیر مقنعه‌اش جاری شد و با چشم گریان اشعاری را قرائت کردند.[1]

این مطلب برگرفته شده از کتابی به نام «نورالعین فی مشهد الحسین» است که نویسنده آن مشخص نیست وتنها به ابراهیم بن محمدنیشابوری اسفراینی نسبت داده میشود که شخصی اشعری مذهب و شافعی مسلک بود و بسیاری از علما در بی اعتبار بودن آن صحه گذاشته‌اند.

چنانچه محدث بزرگوار مرحوم شیخ عباس قمی صاحب مفاتیح الجنان بیان می‌کند که نسبت سر شکستن به حضرت زینب(س)بعید است،چون ایشان عقیله بنی‌هاشم و صاحب مقام رضا و تسلیم است،وی سپس با استناد به کتاب‌های معتبر می‌نویسد که اصلاً محمل و هودجی در کار نبود تا آن حضرت سرش را به آن بکوبد.[2]

2.جزع برای امام حسین(ع(

قمه زنان با استناد به این موضوع، قمه‌زنی را از مصادیق جزع و عزاداری می‌دانند؛چون جزع و عزاداری برای امام حسین(ع) از شعائر الهی است،پس قمه‌زنی نیز به تبع آن جایز و حتی مستحب است.

ولی باید دانست که هر فعل و شیئی دارای تعریف و محدوده مشخصی است که این تعریف یا از ناحیه شرع مقدس معین شده و یا عقل و عرف برای آن محدوده معین می‌کند،در اینجا نیز باید محدوده عزاداری توسط شرع یا عقل معین شود.

امام خمینی(ره) در این باره چنین می‌گویند:در اینجا هم باید در خصوص عزاداری و مجالسی که به نام امام حسین(ع) بر پا می‌شود سخنی بگویم، ما و هیچ یک از دینداران نمی‌گوییم که با این مراسم،هر کسی هر کاری می‌کند خوب است،چه بسا علمای بزرگ و دانشمندان،بسیاری از این کارها را ناروا دانسته و از آن جلوگیری کرده‌اند.[3]

بنابراین در مورد قمه‌زنی باید گفت که هیچ دلیل شرعی که بتوان با آن قمه‌زنی یا اعمال شبیه به آن را به عنوان عزاداری و جزع بر می‌شمرد،وجود ندارد،اما متأسفانه بعضی از طرفداران قمه‌زنی برای این که کار خود را توجیه کنند و وجهه شرعی به آن بدهند،دست به تحریفاتی در متون روایات نیز زده‌اند.

3.مواسات و همدردی با امام حسین(ع(

دلیل دیگر قمه زنان برای قمه زدن، این است که آنان عنوان میدارند که عمل ما نوعی مواسات و همدردی با امام حسین(ع) است،در جواب گفت،ابتدا باید تعریف و محدوده مشخصی برای مواسات مشخص کرد سپس حکم کرد که قمه زنی مصداق مواسات است یا نه؟

مواسات درلغت به معنای آن است که ازآنچه داریم به طرف مقابل خویش بدهیم تا با او مساوی شویم،پس اطلاق مواسات بر قمه‌زنی از نظر معنای لغوی غلط است،در اینجا چیزی به امام حسین(ع) داده نشده است،زیرا انجام این امور یا به خاطر دنیای ایشان است که آن حضرت در دنیا نیستند و یا به خاطر آخرت آن حضرت است که ایشان در آخرت،به این کارها نیازی ندارند،پس اگر سیدالشهدا به خاطر نبرد در راه خدا متألم می‌شد،همدردی ما این است که ما هم به خاطر نبرد در راه خدا متألم شویم،زیرا معنای مشارکت همین است که در جای او قرار گیریم.

.4احیای امر مذهب

مدافعان قمه زنی ادعا می‌کنند که با قمه زنی پایه‌های دین را تقویت کرده و بدین وسیله تعداد علاقه‌مندان به مذهب تشیع را می توان افزایش داد، در جواب از این استدلال باید گفت:

باطل بودن این استدلال بسیارمشخص است،زیرا اصلی‌ترین دلیل حرمت قمه‌زنی موضوع موهن و تضعیف مذهب بودن آن است،به گونه‌ای که انجام آن چهره‌ای زشت و وحشیانه از اسلام در نظر غیر مسلمانان و حتی بعضی از مسلمانان بر جای می‌گذارد.

امام خمینی(ره) در این باره میگوید:شما میخواهید برای خدا کاری انجام دهید،در شرایطی که کاری به ضرر اسلام تمام شود، بهتر است که انجام نشود،مثلاً قمه‌زنی که موجب وهن اسلام می‌شود شما تا می‌توانید دستجات و سینه‌زنی را با شکوه‌تر انجام دهید.[4]

5.استدلال به فرازی از زیارت ناحیه مقدسه

در قسمتی از زیارت منسوب به زیارت ناحیه مقدسه آمده است: «من صبح و عصر بر تو ندبه می‌کنم و به جای اشک‌ها بر تو خون می‌گریم». بعضی‌ها خواسته‌اند تا از این عبارت جواز قمه‌زنی و خونریزی را استفاده کرده و بگویند چون امام زمان(عج) حاضر است برای جد بزرگوارش خون گریه کند، پس ما نیز می‌توانیم قمه‌زنی و خونریزی کنیم!

این گونه استدلال‌ها یا از شدت تعصب آن‌هاست یا از روی قلت سواد، زیرا هر شخص غیر مغرضی با شنیدن این جملات متوجه می‌شود که خون گریه کردن امری است که عرفاً محال بوده و عملی نیست، پس اگر معنای کلام را آن گونه که قمه‌زنان معنی می‌کنند تصور کنیم، لازم می‌آید که نعوذبالله امام زمان(عج) در این کلمات دروغ گفته باشند، این گونه استعمالات ادبی که برای بیان شدت احساسات فرد به کار می‌رود در کلام فصحا به وفور یافت می‌شود و نباید آن را در غیر محل آن، معنی کرد.

.6امام سجاد و کوبیدن سر به دیوار

یکی دیگر از ادله مدافعان قمه‌زنی به نقل تاریخی است که آمده امام سجاد(ع(در عزای حسین به تمام قد بلند شده و سر را دیوار کوبید و... :«قام علی طوله و نطح الجدار بوجهه فکسر انفهه و شجّ رأسه وسال دمه علی صدره و خرّ مغشّیا علیه من شدة الحزن و البکاء»؛تمام قد حضرت ایستاد و صورت خود را به دیوار منزل کوبید پس بینی آن حضرت و سر ایشان شکست و خونش بر صورت ایشان ریخت و از شدت حزن و گریه از هوش رفتند».[5]

در پاسخ باید گفت:

محدث نوری(متوفای 1320 قمری) کتابی با نام «دار السلام» دارد،در این کتاب احادیث ضعیفی مطرح شده است و قابل اعتنا نیست،ج. قضیه امام سجاد(ع) که نقل شده حدیث نبوده بلکه نقل تاریخی است و در کتاب‌های معتبر تاریخی نقل نشده است.

این گونه حرکات با مبانی اسلام و قرآن و عزاداری امام حسین(ع) منافات دارد و مصداق لطمه زدن به بدن است و حرام است، در نتیجه نمی‌توان به چنین حدیثی که نه ریشه تاریخی دارد و نه در منابع حدیثی و تاریخی وجود دارد و نه با مبانی قرآن سازگاری دارد، استناد کرد.

تبیین دلایل حرمت قمه‌زنی

1.بدعت بودن قمه‌زنی

قمه‌زنی از امور اختراعی است که هیچ‌گونه سابقه‌ای در عصر ائمه(ع) و حتی قرون نزدیک به آن نداشته است،شهید مطهری در این رابطه میگوید:قمه‌زنی وبلندکردن طبل و شیپور از ارتدوکس‌ های قفقاز به ایران سرایت کرد و چون روحیه مردم برای پذیرفتن آن‌ها آمادگی داشت،همچون برق در همه جا دوید.[6]

علامه سیدمحسن امین می‌نویسد:بزرگترین گناه‌ها این است که انسان بدعت‌ها را به جای مستحب گرفته و یا امور مستحبی را بدعت وانمود کند،امور نهی شده که در عزاداری‌ها فراوان اتفاق می‌افتد،از قرار زیر است:کذب و دروغ گفتن؛آزار نفس و اذیت کردن بدن که همان قمه زدن و...حرام بودن این امور،عملاً و فعلاً ثابت است؛جیغ زدن و فریادهای بلند زنان که علاوه بر زشت بودن آن،اصلاً گناه و معصیت است؛غیر از اینها آنچه به نام دین در اینگونه مجالس،موجب آبروریزی و هتک حرمت فوق‌العاده دین میشود و حد مرزی نیز نمی‌توان بر آن شمرد.[7]

2.وهن و تضعیف مذهب

مهمترین دلیلی که برای حرمت قمه‌زنی ذکر شده وهن نسبت به مذهب است تاکنون در شبکه‌های تلویزیونی و رسانه‌های ضد اسلامی در جهان،با استناد به صحنه‌های قمه‌زنی که در برخی دیگر از کشورهای اسلامی نظیر پاکستان و عراق هم معمول است،تولیدات زیادی را بر علیه اسلام و مسلمین تهیه کرده‌اند که در آن‌ها چهره‌ای خشن و زشت از اسلام معرفی شده است،نظیر فیلم «شمشیر اسلام» که توسط شبکه تلویزیونی بی بی سی تهیه شده و یا فیلم «ترور شیعی»که از تلویزیون آمریکا پخش شد که در آن شیعیان به گونه‌ای معرفی شده بودند که به چیزی جز قتل و خونریزی فکر نمی‌کنند و در پایان نیز صحنه‌های از قمه‌زنی در روز عاشورا پخش شد.[8]

مقام معظم رهبری در این رابطه مطلبی نقل کرده‌اند:«...وقتی کمونیست‌ها بر منطقه آذربایجان شوروی سابق مسلط شدند،همه آثار اسلامی را از آنجا محو کردند مثلاً مساجد را به انبار تبدیل کردند و...هیچ نشانه‌ای از اسلام و تشیع باقی نگذاشتند،فقط یک چیز را اجازه دادند و آن قمه زدن بود،دستورالعمل رؤسای کمونیستی به زیر دستانشان این بود که مسلمانان حق ندارند نماز جماعت برگزار کنند و یا قرآن بخوانند،اما اجازه دارند که قمه بزنند،چون خود قمه‌زنی برای آن‌ها یک وسیله تبلیغاتی بر ضد دین و تشیع بود«...[9]

بازگزارشاتی ازدفاع انگلیس و بیگانه ازقمه زنان!

یکی از دوستان که خیلی در تیار صدر آشنا دارد،در یکی از مجالس برای من علت جلو گیری نکردن ازقمه زنی عراق در محرمی که گذشت را گفت:چند هفته قبل از ماه محرم مکتب مقتدی صدر بیانیه ای صادر کردند که تطبیر (قمه زنی در عربی را تطبیر گویند) ممنوع است و اگر حلقه های قمه زنی را دیدیم با اسلحه گرم از آنها جلوگیری می کنیم.ولی در ششم محرم سفارت انگلیس با ارسال نامه اى به وکلای تیار شیرازی و مؤیدین قمه زنى حمایت خود را از قمه زنی اعلام می کند و به آنها وعده میدهند که نیروهای انگلیسی سلامت قمه زنان در یوم العاشر محرم را تضمین می کنند! ببینید چگونه انگلیس از بدعت دفاع می کند!!

اکنون چندین نمونه دیگرکه کاملا مستندند،را به نقل ازچاپ هشتم کتاب دست پنهان میآورم:

دشمن ازقمه‏ زنی برضدتشیع استفاده می‏ کند؛خاطرات مستند چندتن از علما و صاحب‏نظران جهان اسلام را از دست های پنهانی که ترویج این‏گونه رفتارها رادرکشورهای اسلامی به‏ عهده داشته‏ اند،بشنویم؛

.1عراق:علامه محمدجوادمغنیه،ازعلمای بزرگ عراق،در کتاب تجارب خود،بحثی دارد تحت عنوان «کفن‏هایی برای زنده‏ها»؛هنگامی که از عالمی فلسطینی دربارة نظر علمای فلسطین نسبت به شیعه سوال می‏کند،می‏ نویسد:همانا سبب اصلی این تفرقه ‏ای که میان مسلمین ایجاد شده است،استعمار و ایادیش هستند؛بدین طریق که آنها دائما مسلمانان را با هر وسیله‏ ای که شده تحریک و تجهیز نموده و در مقابل هم قرار می‏دهند.از جمله این راه‏ها،این بود که دولت انگلیس در ماه محرم، هزار کفن به قمه‏زنان هدیه نمود و هنگامی که دولت آمریکا از آن با خبر شد، برای آن که فرصت را از دست‏ندهد، دو هزار کفن به آنها هدیه نمود.[10]

درخصوص نقش سفارت‏های کشورهای استعماری در ورود وگسترش این‏گونه سنت‏هابه کشورهای اسلامی-از جمله عراق-منتشرشده است،در اینجا به سندی که محقق و جامعه‏ شناس عراقی «ابراهیم الحیدری» در کتاب Sozioloyie آورده است،اشاره می‏ کنیم:سفیر انگلیس در بغداد بعد از جنگ جهانی دوم و هم‏زمان با کاهش مواد غذایی و افزایش قیمت‏ها در بازار،مقدار زیادی چای و سیگار مورد نیاز هیئت‏ها و مجالس عزاداری را از طریق شخص ثالثی به بعضی از مسؤولین هیئت‏ها تقدیم کرد؛جالب اینکه به این هیئت‏ ها مقدار زیادی پارچة سفید هم برای استفاده در مراسم قمه ‏زنی داده شد.[11]

دکتر تیجانی نیز در کتاب «اهل بیت(علیهم السلام)؛ کلید مشکل‏ها» در این‏باره می‏نویسد:یکی از علمای گذشته می‏ فرمود:شمشیرهایی که در گذشته شیعیان آن را در برابر ظالمان بلند می‏کردند،امروز برای زدن به سرهای خود،از آن استفاده می‏ کنند.تاجایی که انگلیسی‏ ها مقدار زیادی شمشیر، در میان دسته‏ های عزاداری - در کربلا- تقسیم می‏کردند.[12]

2.جمهوری آذربایجان:کسى که بامسائل کشور شوروى سابق و این بخشى که شیعه‌نشین است-جمهورى آذربایجان-آشنا بود،مى‌گفت:

آن زمان که کمونیست‏ها برمنطقه‌ى آذربایجان شوروى سابق مسلّط شدند،همه‌‏ی آثار اسلامى را از آن‌جا محو کردند.مثلاً مساجد را به انبار تبدیل کردند،سالن‏هاى دینى و حسینیه‌ها را به چیزهاى دیگرى تبدیل کردند و هیچ نشانه‌اى از اسلام و دین و تشیّع باقى نگذاشتند.فقط یک چیز را اجازه دادند و آن،قمه زدن بود! دستورالعمل رؤساى کمونیستى به زیردستان خودشان این بود که مسلمانان حق ندارند نماز بخوانند،نماز جماعت برگزار کنند،قرآن بخوانند،عزادارى کنند،هیچ کار دینى نباید بکنند؛اما اجازه دارند قمه بزنند! چرا؟ چون قمه زدن،براى آنها یک وسیلة تبلیغ بر ضدّ دین و بر ضدّ تشیع بود.بنابراین،گاهى دشمن از بعضى چیزها،این گونه علیه دین استفاده مى‌کند. هر جا خرافات به میان آید، دین خالص بدنام خواهد شد.[13]


.3بنگلادش:یکی از علمای مجتهد بنگلادشی که زمانی ازشاگردهای ما بوده‏اند،برای من گفت: علت اینکه بنگلادش از پاکستان جدا شد،این بود که بنگلادش کاملا سنّی‏نشین بود،اما در پاکستان فرهنگ شیعه غلبه دارد... ولی رفته رفته پیشرفت مذهب تشیع در آنجا شروع شد. او می‏ گفت شیعه مقداری در آنجا اوج گرفت.

گروهی؟! از پاکستان به بنگلادش آمدند؛به ‏عنوان اینکه شیعه دارد پیشرفت می‏ کند،پس باید اقامة شعائر حسینی هم در اینجا به نحو احسن و اکمل انجام بپذیرد! برخی پاکستانی‏ها در عاشوراء از این زنجیرهایی که سرش چاقو دارد به پشت خود می‏زنند؛ایشان برای من گفت:یک وقت دیدیم پیشرفت تشیع توقف کرد.متوجه شدیم که علت آن،این‏گونه کارهاست.[14]


.4ایران: اینکه من می‏گویم دست بیگانگان در میان است،شخص ثقه ‏ای نقل کرد؛گفت در مشهد در یکی از سالها،یک وقت دیدیم،از طرف یکی از سفارتخانه‏ های خارجی آمدند،قمه ‏های نو در میان بعضی عزاداران تقسیم می‏ کنند؛همه‏ اش سفید؛برّاق؛یک شکل! آیا این سفارتخانه خارجی دلش برای ما سوخته که عزاداری کنیم؟!

یا اینکه می‏خواهد اینها را نشان بدهد وبگوید:اینها وحشی هستند؟![بیگانگان] برای اینکه اسلام را خرافی جلوه دهند،و نسل فرهیختة دانشمند را از اسلام دور کنند، می‏آیند خرافات را مخلوط می‏کنند؛ مسائلی که جزء دین نیست،جزء دین می‏ کنند؛در عزاداری‏ها دخالت می‏ کنند؛شکل عزاداری را عوض می‏ کنند.مسئله قمه ‏زنی که در هیچ زمانی در زمان معصومین نبوده،می‏آیند این را رایج می‏کنند،تا مردم را در نظر بیگانه‏ها خرافی جلوه دهند.یک فیلم درست کرده‏اند در یکی از کشورهای خارجی،به‏ نام فیلم«فتنه»در کشورهای مختلف نشان دادند؛گفتند:بیائید تماشا کنید؛ ببینید مسلمانها این‏اند:آدم کشند؛خودزن‏اند! فیلم مرکب از سه بخش بود...بخش سوم، منظرة قمه‏زدنهاست؛سر بچه را قمه می‏زند؛خودش را قمه می‏زند،لباس سفیدشان،تمام مملو از خون نشان می‏دهد!...عزاداری سیدالشهداء از افضل قربات است؛ کیمیاست؛وسیلة حل مشکلات است؛ اما کاری که مردم را از اسلام دور نکند...[15]

.............
فتوای علما:

سوال: قمه زدن چه حکمی دارد؟

آیت الله خامنه ای(دام ظلّه: (

آیا قمه زدن بطور مخفى حلال است یا اینكه فتواى شریف حضرت عالى عمومیت دارد؟

قمه زنى علاوه بر اینكه از نظر عرفى از مظاهر حزن و اندوه محسوب نمى‏شود و سابقه ‏اى در عصر ائمه «علیهم السلام»و زمانهاى بعد از آن ندارد و تأییدى هم به شكل خاص یا عام از معصوم «علیه السلام»در مورد آن نرسیده است،در زمان حاضر موجب وهن و بدنام شدن مذهب مى ‏شود بنابراین در هیچ حالتى جایز نیست.

رساله اجوبه،سوال1461 
 
آیت الله مکارم شیرازی(دام ظلّه):قمه زنی قطعا حرام است و باید از انجام اعمالی که موجب وهن مذهب و یا آسیب به بدن می شود اجتناب کرد .

آیت الله  سیستانی(دام ظلّه): باید از کارهایی که عزاداری را خدشه دار می کند اجتناب شود .

آیة الله جوادی آملی(دام ظلّه):چیزی که مایه وهن اسلام و پایه هتک حرمت عزاداری است جایز نیست،انتظار می رود از قمه زنی و مانند آن پرهیز شود.
 
آیت الله بهجت(ره): ازهرعملی كه باعث وهن به تشیع می شود باید پرهیز نمود.

آیت الله نوری همدانی(دام ظلّه) : قمه زدن اشکال دارد.

آیة الله مظاهری اصفهانی(دام ظلّه): قمه زدن و مانند آن جائز نیست.
 
آیة الله سید كاظم حائری(دام ظلّه): خرافاتی مانند قمه‏ زنی، موجب بدنامی اسلام و تشیع است.

 
منابع و پاورقی ها:

.[1]ناسخ التواریخ،جلد 6،صفحه54

[2].منتهی الآمال،شیخ عباس قمی،جلد 1،صفحه 75

[3].کشف اسرار،امام خمینی،صفحه 173

[4].در سایه آفتاب،محمدحسن رحیمیان،صفحه 116

[5].دارالسلام،جلد2،صفحه 179

.[6]جاذبه و دافعه علی(ع)،صفحه 154

[7].التنزیه،صفحه 13

[8].کیهان عربی 6/1/1415،شماره 3113

[9]نقل شده در دیدار عمومی با مردم مشهد در اول فروردین 1376

[10]».إنّ السبب لهذه التفرقه هو الاستعماروعلماء الاستعماریثیرونها ویغذّونهابکل وسیله-ومن هذه الرسائل إنّ الانجلیزیهدون ألف کفن فی شهرالمحرم للضاربین أنفسهم بالسیوف والسلاسل، وأرادت أمریکا أن لاتفوتهاالفرصة فأهت هؤلاءألفی کفن»(محمدجوادمغنیه،تجارب،ص449 و450 

  Ibrahim Al-Haidari, Sozioloyie. P. 176.[11]

[12].دکتر محمد تیجانی، اهل بیت کلید مشکل ها،ترجمه سید محمد جواد مهری،ص 186

.[13]بیانات رهبر معظم انقلاب در اجتماع بزرگ مردم در صحن امام خمینى(ره)مشهد مقدس رضوى 01/01/1376

.[14]مصاحبه با آیت الله محمد هادی معرفت،عاشورا،عزاداری،تحریفات،ص 528 ؛ص 519

.[15]بخشی ازسخنرانی حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی درحرم مطهرحضرت معصومه(سلام الله علیها)،نهم رمضان